☰
निर्जीवबाट सजीव उत्पन्न हुने प्रक्रियालाई एबायोजेनेसिस भनिन्छ । यसका अनुसार, जीवनको उत्पत्ति रासायनिक तत्वहरूको निश्चित अनुपात र अवस्थाको संयोजनबाट भएको मानिन्छ ।
वैज्ञानिक अनुसन्धानले देखाएको छ कि अक्सिजन, हाइड्रोजन, नाइट्रोजन, कार्बन, र सल्फर जस्ता तत्वहरू निश्चित अवस्थामा मिल्दा प्रोटिन, एमिनो एसिड, न्यूक्लिक एसिड जस्ता जीवनका आधारभूत अणुहरू बन्न सक्छन् ।
तर, यसरी संयोजन भएर उत्पन्न हुने पहिलो सजीव कुनै विकसित प्राणी होइन । यो एकदमै सरल संरचनाको एकल कोषीय जीव (जस्तैः प्रोटोजोवा वा प्रारम्भिक ब्याक्टेरिया) हुनसक्छ । यी जीवहरूले क्रमिक विकासको प्रक्रियाबाट थप जटिल संरचनाहरू (पशु, वनस्पति आदि) बनाएका हुन् ।
यो विषयमा स्ट्यान्ली मिलर र हेरोल्ड युरी को सन् १९५३ को प्रयोग प्रसिद्ध छ, जसले प्राथमिक पृथ्वीको वातावरणमा जीवनका आधारभूत अणुहरू कसरी उत्पन्न हुन सक्छन् भन्ने प्रमाण दिएका थिए ।
वैज्ञानिक दृष्टिकोणले जीवको उत्पत्ति प्राकृतिक रासायनिक प्रक्रियाबाट भएको प्रमाण दिन्छ । यसले धार्मिक वा आध्यात्मिक दृष्टिकोणलाई वैज्ञानिक दृष्टिबाट चुनौती दिन्छ ।
धार्मिक कथाहरू, जस्तै भगवानले सारा सृष्टि गरेका हुन् भन्ने विश्वास, मुख्यतः मानवीय सभ्यताको प्रारम्भिक अवस्थाको व्याख्या हो । ती कथाहरू मानिसको जीवनका रहस्यमयी प्रश्नहरूको जवाफ दिन, नैतिकता स्थापन गर्न, र समाजलाई एकजुट राख्न निर्माण गरिएका हुन् । एक किसिमले भन्दा यो सत्ताको प्रारम्भिक अवस्था थियो ।
तर, विज्ञान प्रमाण र अनुसन्धानमा आधारित छ । वैज्ञानिक पद्धतिले प्राकृतिक प्रक्रियाहरू, जस्तै जीवनको उत्पत्ति (एबायोजेनेसिस), क्रमिक विकास (इभोल्युसन), र ब्रह्माण्डको उत्पत्ति (बिग बाङ्ग सिद्धान्त) लाई बुझाउँछ ।
धेरै मानिसहरूले यो दुवै दृष्टिकोणलाई समानान्तर रूपमा अपनाउने प्रयास पनि गरेका छन् । तिनीहरू भन्छन् कि सृष्टि प्रक्रियामा धर्म र विज्ञान फरक दृष्टिकोण हुन्, र यी एकअर्काका पूरक हुन सक्छन् । उनीहरु विकासको निम्ति विज्ञान र मानसिक शान्तिको निम्ति अध्यात्मिक चिन्तनको हवाला पनि दिने गर्छन्, तर, वैज्ञानिक प्रमाणले प्रकट गरेको तथ्यले निश्चित रूपमा ‘भगवानले सबै सजीव र निर्जीव वस्तुहरू निर्माण गरे’ भन्ने धारणालाई समर्थन गर्दैन । त्यसकारण यी अवधारणा एक–अर्कामा परिपूरक होइनन्, परस्पर बिरोधी बिचारधारा हुन् ।
ईश्वरको अस्तित्वको प्रश्न दार्शनिक, धार्मिक र व्यक्तिगत दृष्टिकोणमा आधारित विषय हो । यो प्रश्नको उत्तरहरुलाई विभिन्न तरिकाले बुझ्न सकिन्छ ।
ईश्वरको अस्तित्व कल्पना र विश्वास मात्र हो भन्ने तर्क :
१. मानवीय कल्पना :
मानिसले सृष्टिको रहस्य बुझ्न नसक्ने अवस्थामा ईश्वरको अवधारणा सिर्जना गरे । यो प्रक्रिया प्राकृतिक घटनाहरूलाई बुझाउन र नियन्त्रण गर्न खोज्ने प्रारम्भिक प्रयास थियो ।
जस्तै, प्राचीन समाजहरूले सूर्य, चन्द्रमा, वा प्राकृतिक बिपत्तिलाई भगवानको क्रियाकलाप ठाने ।
२. मनोवैज्ञानिक आवश्यकता :
जीवनको अनिश्चितता, पीडा, र मृत्युको डरले मानिसलाई केही उच्च शक्तिमा विश्वास गर्न प्रेरित गर्यो । ईश्वरमा विश्वासले मानिसलाई सुरक्षा र उद्देश्यको अनुभूति दिन्छ,किनकि यो भ्रम भए पनि क्षणिक आनन्ददायक छ ।
३. वैज्ञानिक दृष्टिकोण :
विज्ञानले ब्रह्माण्डको उत्पत्ति, जीवनको विकास, र प्राकृतिक घटनाहरूको यथार्थ कारणहरूको खोज गर्दैछ । यी खोजहरूले ईश्वर आवश्यक छ भन्ने अवधारणालाई सही सिद्ध गर्दैन ।
तर, ईश्वरको अस्तित्वको सम्भावना स्वीकार गर्ने तर्क :
१. दार्शनिक तर्क :
केही दार्शनिक, जस्तै डेसकाट्र्स र सन्त अनसेल्म, ईश्वरको अस्तित्वलाई तार्किक रूपमा पुष्टि गर्ने प्रयास गर्छन् । उनीहरूको तर्क छ कि ब्रह्माण्डको उत्पत्तिका लागि पहिलो कारण वा सृष्टिकर्ता आवश्यक हुनसक्छ । उनीहरुको तर्क पनि कल्पना र विश्वास भन्दा माथि छैन ।
२. व्यक्तिगत अनुभव :
कैयौं मानिसहरूले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनमा ईश्वरको उपस्थिति वा चमत्कार अनुभव गरेको बताउँछन् । सायद उनीहरुले आफूमा पैदा भएको वा बिकास भैरहेको शारीरिक र मानसिक अवस्थाको भेउ पाउँदैनन् । यी सबै ईश्वरीय कृपाले भएको विश्वास गर्छन् । धेरै मान्छेहरु मानसिक अवस्थामा सन्तुलन बिग्रिएर बर्बराउनुलाई देवी– देउताले शरिरमा बास गरेको भन्ने विश्वास गर्छन् ।
३. धार्मिक विश्वास :
धर्महरूले हजारौं वर्षदेखि समाजमा जबर्जस्त भूमिका खेलेका छन् । यसले ईश्वरको अस्तित्वमा विश्वासलाई बलियो बनाएको छ । यो परम्परागत विश्वास र संस्कृतिको मुल धारणा पनि हो । धर्म तत्कालीन समयको कानुन, सत्ता, संस्कृतिको दस्तावेज पनि हो । धर्मशास्त्र भित्र अन्धविश्वास, बिज्ञान, इतिहास, संस्कृति सबैका स्मृतिहरु पाउन सकिन्छ ।
निष्कर्ष :
ईश्वरको अस्तित्व प्रमाणित गर्ने कुनै निश्चित वैज्ञानिक प्रमाण छैन । यो विषय मानवीय विश्वास, अनुभव, र दर्शनमा आधारित छ । कतिपय मानिसका लागि ईश्वर केवल कल्पना हो भने अरूका लागि यो गहिरो विश्वास हो । यसले गर्दा यो विषय पूर्णरूपमा व्यक्तिगत र सांस्कृतिक हुन्छ । भौतिकवादी दृष्टिकोण अनुसार भौतिक परिस्थिति नै सबै विषयमा निर्णायक हुन्छ, बिचार पनि भौतिक परिस्थितिकै उपज हो ।
