दैनिक बोलचालमा कतिपय ठाउँमा हामी नेपाली शब्दका साथै विदेशी शब्दको पनि गलत प्रयोग गरिरहेका हुन्छौं । र, त्यसको पत्तै हामीलाई हुँदैन । यसका विभिन्न कारणमध्ये एउटा त अज्ञानता हो, अर्को चाहीँ जथाभावी अरुको नक्कल गर्ने बानी । उदारणका लागि अग्रेजी भाषाको एउटा शब्द  Nonsense लाई लिऊँ । कसैलाई गाली गर्नुपरे अंग्रेजीमा  Idiot, Fool  भनेझैं ल्यलकभलकभ भनेर पनि गाली गर्छौं जुन कि पूणर्रुपले गलत हो ।

Nonsense को शब्दिक अर्थ हो Meaningless words: foolish talk, ideas, behaviour. अर्थात कसैका कुरा, विचारहरु, व्यवहारलाई मूर्ख  (foolish) भनी जनाउनु परेमा  Nonsense  भन्ने शब्दको प्रयोग गर्नु उचित हुन्छ ।

अर्को शब्दमा भन्ने हो भने यो शब्द मानिससँग होईन बरु मानिसको बिचार अथवा  action संग प्रयोग गर्नुपर्ने शब्द हो । जस्तै : You are talking nonsense. What you have done is nonsense. What you have said is (a) nonsense.

अब अर्को शब्द  Mister (Mr) लाई लिउँ । यो अंग्रेजी शब्द हो तर नेपाली बोलचालमा कतिपय ठाउँमा यो शब्द बोलिएको सुनिन्छ । जस्तै : मेरो Mister ले आज यस्तो भन्नुभयो । मेरो Mister लाई यो / त्यो मन पर्छ । जस्ता यहाँसम्म त त्यस्तो कुनै खास भएन ।

तर, कुरा त्यहाँनिर बिग्रन जान्छ जब हामी कसैलाई यस्तो भनेको सुन्छौ : Mr  Ram/David is coming. Miss Sita is his sister. Hello, Mr  Gopal! How are you?

यस्तै तपाईंले कुनै फिल्ममा कसैले कसैलाई यसरी धम्की दिएको पनि सुन्नुभएको होला – मिस्टर विजय, म तँलाई यस्तो गर्छु/उस्तो गर्छु इत्यादी । यो चाहीँ Mr अथवा Miss को गलत प्रयोग हो ।

किनभने Mr/ Miss/ Mrs  लाई पहिलो नामसँग प्रयोग गर्नुहुदैन । यसलाई  Surname अर्थात थरसँग प्रयोग गर्नुपर्छ । कि त पूरै नामको अगाडि प्रयोग गर्नुपर्छ । जस्तै Mr David Baker, Miss Rita Gurung, Mrs Sita Joshi इत्यादि ।

युरोपियन अथवा अमेरिकनहरु तपाईंसँग घनिष्ठता अथवा नजिकपन जनाउन चाहन्छन् भने Mr/Mrs/Miss  प्रयोग नगरिकनै तपाईलाई पहिलो नामबाट सम्बोधन गर्छन् औपचारिक सम्बोधन गर्नैपरे उनीहरु Mr/Mrs/Miss लाई तपाईंको  Surname (थर) अथवा  Title  सँग जोडी सम्बोधन गर्छन, जस्तैः Mr Gurung, Mr Secretary, Mr President cflb .आदि ।

अब, अर्को एउटा उदाहरण, अंग्रेजीमा “Chairman”  भन्नाले कुनै सभा/गोष्ठी/सम्मेलनको अध्यक्षता गरिरहेको व्यक्ति, एउटा समिति, संगठन अथवा कम्पनीको अध्यक्ष भन्ने जनाउँछ ।  Chair man, Chairman भएकोले केही व्यक्तिहरुले  Chairman पुरुषमात्र होइन महिला पनि त हुन सक्छ भन्ने तर्क सहित  Chairman  को सट्टा अचेल  Chairperson शब्दको प्रयोग हाल गर्न थालेका छन् । तर, भाषाशास्त्रीहरु र व्याकरणवेत्ताहरुको भनाइ छ,  Chairperson  भन्ने शब्द धेरै कालसम्म टिक्न सक्दैन होला ।

उद्योगी-व्यवसायीहरुले पनि अंग्रेजी भाषाको गलत प्रयोग गरी रहेका हुन्छन् । जस्तैः एउटा औषधिको बट्टामा Mfg. Date: Aug 2021(Best before 24 months from manufacture) भनी लेखिएको छ । यस्को शाब्दिक अर्थ हो  manufacture date भन्दा २४ महिना अधि प्रयोग गर्न उत्तम ।

उत्पादको मिति २०२१, त्यो भन्दा २ वर्ष अघि भनेको २०१९ हुन जान्छ । उत्पादन हुनुभन्दा अधि कसरी प्रयोग गर्ने ? उसले भन्न खोजेको  Use within 24 months from the date of manufacture ,  कि त सोझै Mfg. Date: Aug. 2021, भनी लेख्न पर्‍थ्यो । यो औषधिको नाम हो MITH PLUS भारतमा बनेको ।

मैले भारतीय कम्पनीको यहाँ सन्दर्भ किन निकालेको भने त्यस्कै सिको गरेर नेपाली कम्पनीहरुले पनि अंग्रजी शब्दहरुको गलत प्रयोग गरी रहेको पाइएको छ । उदाहरणको लागि ज्ञान चक्की आटाको खोलमा त्यस्तै गल्ती लेखिएको छ Best before 180 days from the date of manufacture.”Before” को ठाउँमा “within” प्रयोग गर्न उस्ले पनि जानेन ।

यस्ता त्रुटीबारे मैले नाप तौल तथा गुणस्तर नियन्त्रण विभागलाई खबर गरी अवगत गराएको थिएँ । तर खोइ ? फेरि, ‘आटा’ हिन्दी शब्द हो, मधेसमा ‘पिठो’ भन्ने शब्द न बुझ्ने भए यसरी पनि लेख्न सकिन्छ -ज्ञान चक्की पिठो/आटा ।

अंगे्रजहरुले भारतमा करीब २५० वर्षसम्म शासन गरे । तर भारतीयहरुले अंग्रेजी शब्दहरुको अर्थ र उच्चारण गलतरुपमा प्रयोग गरेको सिको नेपालीहरुले पनि गरी रहेकाछन् । ‘रातो बंगला’ भन्ने नाम काठमाडौंमा धेरै जसोले सुनेका होलान् । अंग्रेजीमा  bungalow को अर्थ हो— एक तल्ले घर, खास गरी टाईल अथवा खरको छाना भएको । तर भारत र साथै नेपालमा पनि बंगलाको अर्थ विशाल भवन, आलिसान घरको रुपमा लिइन्छ जुन कि बिल्कुलै गलत हो ।

रातो बंगला चाहीँ चानचुने घर होइन नि ! अंग्रेजी शब्द  health sf adjective   को  healthy   (विशेषण)  wealth /welθ/ र  wealthy  को विशेषण  “हेल्थी” लाई “हेल्दी” र “वेल्थी” लाई “वेल्दी” भनी गलत उच्चारण गरी रहेका हुन्छन् ।

एउटा अर्को सान्दर्भिक कुरा गर्न मन लाग्यो । कुनै सरकारी कार्यालयका एक अधिकारी थरका उपनिर्देशक एउटा गाडी नम्बर ४२० लेखेको देखेर कस्तो नम्बर राखेको होला भनेर नाक खम्च्याउँदै हाँस्न थाले । मैले भने-यो ४२० सँग हाम्रो सम्बन्ध नै छैन ।

यो त भारतको दन्डविधानको एक धारा हो । जसमा ठगी गर्नेलाई दिइने सजायको उल्लेख छ । ती सज्जनले ‘तैपनि…’ भनी जवाफ दिए । शिक्षित वर्गको त यो हाल छ भने अरुको के हाल होला ?