☰
निर्वाचनबाट आएको संसदको पहिलो बैठक शुरु हुनुभन्दा केहि समय पहिले म्यान्मारको सेनाले त्यहाँ आङ सान सुकी लगायत वरिष्ठ नेताहरुलाई गिरफ्तार गरेर सैनिक ‘कू’ गरेको छ। सोमवार देशलाई आफ्नो नियन्त्रणमा लिनुअघि बिहान सबेरै म्यान्मारको सेनाले नेत्री आङ सान सूकिसहित अन्य नेतालाई गिरफ्तार गरेको थियो।
विवादित चुनावलाई लिएर सूकिको सरकार र सेनाबीच तनाव बढिरहेका बेला म्यान्मारमा सैन्य कू भएको हो। गत वर्ष नोभेम्बरमा भएको निर्वाचनमा सूकिको नेशनल लीग फर डेमोक्रेसी (एनएलडी) ले सरकार गठनका लागि पर्याप्त सीट जितेको थियो। सोमवार नवनिर्वाचित संसद्को पहिलो सत्र बस्नुअघि सेनाले ‘निर्वाचनमा धाँधली’ भएको भन्दै सत्ता सेनाप्रमुखलाई सुम्पन लागेको बताएको थियो।सेनाको टीभीले सत्ता सेनाको हातमा गएको र एक वर्षका लागि देशमा सङ्कटकाल लगाइएको घोषणा गरेको थियो। आङ सान सूकिले आफ्ना समर्थकहरूलाई “यसलाई अस्वीकार गर्न” र “कूविरुद्ध प्रदर्शन” गर्न भनेकी छन्। बर्मा पनि भनिने म्यान्मारमा सन् २०११ मा प्रजातान्त्रिक सुधार हुनुअघि सेनाले शासन चलाएको थियो।
सन् २०१५ मा दशकौँपछि खुला प्रतिस्पर्धाको पहिलो चुनाव भएपछि त्यसमा आङ सान सूकिले उल्लेख्य मतसहित चुनाव जितिन् र सत्तामा पुगिन्। सेनाका जनरलहरूको कठोरतालाई चुनौती दिन उनले आफ्नो स्वतन्त्रता त्यागेको भन्दै उनलाई प्रजातन्त्रकी प्रतीकको रूपमा हेरिन्थ्यो। बौद्ध धर्मावलम्बीको बाहुल्य भएको देशमा उनी व्यापक रूपमा लोकप्रिय छिन्। तर रोहिग्या सङ्कटका बेला उनको प्रतिक्रियालाई लिएर अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा उनको छवि गुम्यो।
को हुन् सुकी ?
आङ सान सूकिले सन् १९८९ देखि सन् २०१० सम्म झन्डै १५ वर्ष नजरबन्दमा बिताइन्। सन् १९९१ मा उनलाई घरमै नजरबन्दमा रहेका बेला नोबेल शान्ति पुरस्कारले सम्मानित गरियो। उनलाई “शक्तिहीनहरूको शक्तिको अद्भुत उदाहरण” मानिन्थ्यो। प्रजातान्त्रिक सुधारहरू भएपछि संयुक्त्त राज्य अमेरिकाले म्यान्मारमाथिका प्रतिबन्धहरू हटाएको थियो। त्यतिबेलाको सैन्य शासनको थिचोमिचोको सामना गर्दै प्रजातन्त्र ल्याउनका लागि उनले गरेको व्यक्तिगत सङ्घर्षले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा शान्तिपूर्ण प्रतिरोधको प्रतीक बनायो।
सन् २०१५ मा भएको चुनावमा उनले नेतृत्व गरेको एनएलडी पार्टीले बहुमत ल्याएको थियो। उक्त चुनाव २५ वर्षमा भएको पहिलो खुल्ला प्रतिस्पर्धात्मक चुनाव थियो। उनका सन्तान विदेशी नागरिक भएकाले म्यान्मारको संविधानअनुसार उनी राष्ट्रपति बन्न पाउँदिनन्। तर ७५ वर्षीया सूकि पदमा नरहे पनि सत्ता उनैबाट निर्देशित भएको मानिन्थ्यो।आधिकारिक रूपमा भने उनी स्टेट काउन्सलर हुन्। राष्ट्रपति विन मियन उनका निकट सहयोगी हुन्।
आङ सान सूकि म्यान्मारका स्वतन्त्रता सेनानी आङ सानकी छोरी हुन्। सन् १९४८ मा म्यान्मारले ब्रिटिशको औपनिवेशिक शासनबाट मुक्ति पाउनु केही समयअघि आङ सानको हत्या भएको थियो। त्यतिबेला सूकि जम्मा दुई वर्षकी थिइन्। सन् १९६० मा उनी आफ्नी आमासँग भारत गइन्। उनकी आमा म्यान्मारको तर्फबाट भारतीय राजदूत नियुक्त भएर दिल्ली गएकी थिइन्। त्यसको चार वर्षपछि उनी बेलायतको अक्सफोर्ड विश्वविद्यालय गइन् जहाँ उनले दर्शनशास्त्र, राजनीतिशास्त्र र अर्थशास्त्र पढिन्।
त्यहाँ उनले प्राज्ञ माइकल एरिसलाई भेटिन् जोसँग उनले पछि विवाह गरिन् । थोरै समय जापान र भुटानमा काम गरेपछि दुई सन्तान एलेक्जेन्डर र किमलाई हुर्काउनका लागि उनी बेलायतमै बसिन्। तर म्यान्मार उनको विचारबाट कहिल्यै पनि टाढा गएन। सन् १९८८ मा आफ्नी बिरामी आमाको रेखदेख गर्न यान्गुनमा फर्किँदा म्यान्मारमा राजनीतिक तनाव चुलिएको अवस्था थियो।
प्रजातान्त्रिक सुधारको माग गर्दै हजारौँ विद्यार्थी, कर्मचारी र भिक्षुहरू सडकमा ओर्लिएका थिए। “जे भइरहेको थियो त्यसमा म मेरो बुवाको छोरी भएर तटस्थ रहन सक्दिनथेँ,” सन् १९८८ अगस्ट २६ मा यान्गुनमा बोल्दै उनले भनिन्। जनरल नी विनको शासनविरुद्धको विद्रोहको उनले नेतृत्व गरिन्।
घरमै नजरबन्द
अमेरिकी नागरिक अधिकारका नेता मार्टिन लुथर किङ र भारतका महात्मा गान्धीको अहिंसात्मक अभियानहरूबाट प्रभावित रहेकी सूकिले देशभरि र्यालीको आयोजना गरिन्। उनले ती भ्रमणहरूमा स्वतन्त्र चुनाव र शान्तिपूर्ण प्रजातान्त्रिक सुधारहरू हुनुपर्ने माग गरिन्। तर सन् १९८८ को सेप्टेम्बर १८ मा कू गरेर सत्ता हत्याएको सेनाले ती प्रदर्शनहरूलाई निर्मम तरिकाले दबाएको थियो। सन् १९९० को मे महिनामा सैनिक सरकारले राष्ट्रिय चुनावको आह्वान गर्यो र त्यसमा सूकिको एनएलडीले जित्यो तर त्यतिबेला सत्ता चलाइरहेको सेनाले हस्तान्तरण गर्न अस्वीकार गर्यो।
सूकि यान्गुनमा छ वर्षसम्म घरमै नजरबन्दमा रहिन् र सन् १९९५ को जुलाईमा उनलाई रिहा गरियो। सन् २००० को सेप्टेम्बरमा यात्रा प्रतिबन्धको अवज्ञा गर्दै मान्डलेको यात्रामा निस्किने प्रयास गर्दा उनलाई फेरि घरमै नजरबन्दमा राखियो। उनी सन् २००२ को मे महिनामा फेरि रिहा भइन् तर त्यसको एक वर्षभन्दा बढी समयपछि उनका समर्थक र सरकार समर्थकबीच झडप भएपछि उनलाई जेलमा हालियो। पछि उनलाई घर फर्किन अनुमति दिइयो तर फेरि पनि उनी घरमा नजरबन्दमै बस्नुपर्ने भयो।
बेलाबेला एनएलडीका अधिकारीहरू र केही कूटनीतिज्ञहरूसँग उनले भेट्न पाएको भए पनि नजरबन्दमा रहेको सुरुका वर्षमा त उनी एकान्तमै थिइन्। उनले आफ्ना पति र छोराहरूलाई पनि भेट्न पाइनन्। उनका पतिको सन् १९९९ मार्च महिनामा क्यान्सरका कारण मृत्यु भयो। पति निकै बिरामी भएका बेला सैनिक अधिकारीहरूले उनलाई बेलायत जानेबारे प्रस्ताव गरेका थिए तर फेरि देश फर्किन अनुमति नदिइने हो कि भन्ने भयले उनले बेलायत जान अस्वीकार गरिन्।
फेरी राजनीतिमा प्रवेश
दुई दशकमा पहिलोपटक भएको सन् २०१० नोभेम्बर ७ को चुनावमा सूकिलाई पाखा लगाइयो तर त्यसको छ दिनपछि घरमै बस्नुपरेको नजरबन्दबाट मुक्त गरियो। नयाँ सरकार सुधारको प्रक्रियामा रहेका बेला सूकि र उनको पार्टी पुन: राजनीतिक प्रक्रियामा जोडियो। सन् २०१२ को अप्रिलमा भएको उपनिर्वाचनमा उनीहरूले ४५ मध्ये ४३ स्थानमा जिते। सूकिले सांसदका रूपमा शपथ लिइन् र विपक्षी दलको नेतृत्व गरिन्। त्यसलगत्तै मे महिनामा उनले २४ वर्षमा पहिलो पटक म्यान्मार छोडिन्। त्यतिबेलाका नयाँ नेताहरूले उनलाई देश फर्किन दिनेछन् भन्ने आत्मविश्वास थियो भन्ने सङ्केत गर्छ। सन् २०१५ को नोभेम्बरमा भएको चुनावमा एनएलडी पार्टीले ठूलो विजय प्राप्त गरेको थियो
रोहिन्ज्या सङ्कट
म्यान्मारको स्टेट काउन्सलर भएयता उनको नेतृत्वलाई उनले अल्पसङ्ख्यक रोहिन्ज्या मुस्लिमलाई कसरी व्यवहार गरिन् भन्ने कुराले व्याख्या गर्छ। सन् २०१७ मा सेनाले रखाइन प्रान्तका प्रहरी केन्द्रहरूमा घातक आक्रमण गरेपछि लाखौँ रोहिंग्या भागेर छिमेकी बाङ्ग्लादेश छिरे। त्यतिबेलाको घटनालाई लिएर म्यान्मारविरुद्ध नरसंहारको आरोपसहित अन्तर्राष्ट्रिय न्यायिक अदालतमा मुद्दा दर्ता भएको छ। फौजदारी मुद्दा हेर्ने अन्तर्राष्ट्रिय अदालतले मानवताविरुद्ध अपराध गरेको भन्दै अनुसन्धान गरिरहेको छ।
सूकिका पहिलाका अन्तर्राष्ट्रिय समर्थकहरूले उनले बलात्कार, हत्या र सम्भावित नरसंहार रोक्न केही नगरेको र अझै शक्तिशाली सेनाको निन्दा नगरेको आरोप लगाए। कठिन इतिहास भएको र धेरै जातजाति भएको देशमा शासन गर्न उनले प्रयास गरिरहेको भन्दै केहीले सुरुमा तर्क गरे। गत वर्ष हेगस्थित अन्तर्राष्ट्रिय अदालतमा उनले सेनाको कदमको व्यक्तिगत रूपमा प्रतिरक्षा गरेपछि भने उनको बचेको थोरै अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिष्ठा पनि गुम्यो। तर देशभित्र भने सूकी नामले परिचित उनी बौद्धबहुल समुदायमाझ निकै लोकप्रिय छिन्।
लोकतान्त्रिक अभ्यासहरू बन्द
सत्तारोहण गरेपछि सूकी र उनको एनएलडी सरकारले उपनिवेशकालीन कानुनहरू प्रयोग गरेर पत्रकार र अभियानकर्मीविरुद्ध मुद्दा चलाएको आरोप लागेको छ। केही क्षेत्रमा प्रगति भए पनि सेनाले संसद्को एकचौथाइ सीट ओगटेको छ र रक्षा, गृह र सीमा मामिलासम्बन्धी महत्त्वपूर्ण मन्त्रालयहरू उसकै नियन्त्रणमा थिए। म्यान्मारको प्रजातान्त्रिक रूपान्तरण ठप्प भएको देखिएको विश्लेषकहरूले बताएका छन्।
“सेनाको पछिल्लो कदम धृष्टतापूर्ण देखिएको र त्यसले म्यान्मारलाई खतरनाक बाटोमा लगेको छ,” बीबीसी न्यूजका दक्षिण पूर्वी एसिया संवाददाता जोनाथन हेडले भने। राजधानीमा सडकहरू बन्द गर्न सेनाहरूलाई खटाइएको छ। दक्षिणपूर्वी एशियाका देशमध्ये म्यान्मारमा यसअघि नै कोभिड-१९ को महामारीले अवस्था खराब छ। त्यसमाथि स्वास्थ्यसेवा प्रणाली पहिल्यै कमजोर रहेको छ। त्यहाँ कोरोनाभाइरसको नयाँ प्रकार पनि देखिएको छ र लकडाउनका कारण जनजीवन कठिन बनेको छ। तर सूकी भने लोकप्रिय नै छिन्।
सन् २०२० मा गरिएको सर्वेक्षणका अनुसार ७९ प्रतिशत मानिसहरूले उनलाई विश्वास गर्छन्। त्यसभन्दा अघिल्लो वर्ष विश्वास छ भन्नेहरूको प्रतिशत ७० थियो।
म्यान्मारका लागि अमेरिकी राजदूत डेरेक मिचेलले बीबीसीसँग भने: “आङ साङ सूकीको कथा उनको आफ्नो सँगसँगै हामीबारे पनि हो। उनी परिवर्तन नभएकी हुनसक्छिन्। उनी सधैँ यस्तै थिइन् होला र उनी को हुन् भन्ने पूरै कुरा हामीलाई थाहा थिएन।” “हामीले के विचार गर्नुपर्छ भने हामीले कसैको प्रतीकात्मक छवि मानवीय क्षमताभन्दा परको बनाइदिनु हुँदैन।”
स्रोत बिबिसी
